Janubiy Afrika namunasi nega konstitutsiyaga muhtoj ekanligimizni va konstitutsiyalar nima qilishini tushunish uchun yaxshi usuldir. Ushbu yangi demokratiyadagi zolim va bu yangi demokratiya bilan birga yashashni rejalashtirishgan. Ular uchun bir-birlariga ishonish oson emas edi. Ularning qo’rquvlari bor edi. Ular o’z manfaatlarini himoya qilishni xohladilar. Qora aksariyat ko’pchilikning demokratik tamoyili buzilganligini ta’minlashga intildi. Ular katta ijtimoiy va iqtisodiy huquqlarni xohlashdi. Oqitar ozchilik o’z imtiyozlari va mulkini himoya qilishga intildi.
Uzoq muzokaralardan so’ng ikkala tomon ham murosaga kelishib oldilar. Oqlar ko’pchilik boshqaruvi va bir shaxsning bitta ovozi tamoyiliga rozi bo’lishdi. Shuningdek, ular kambag’al va ishchilarga ba’zi asosiy huquqlarni qabul qilishga kelishib oldilar. Qora tanlilar ko’pchilik boshqaruv mutloq bo’lmasligini kelishib olishdi. Bu murosa oson emas edi. Bu qanday kelishmovchilik amalga oshirildi? Garchi ular bir-birlariga ishonishga muvaffaq bo’lishsa ham, bu ishonch kelajakda buzilmasligini kafolatladi?
Bunday vaziyatda ishonchni mustahkamlashning yagona usuli – bu hamma harakat qiladigan o’yinning ba’zi qoidalarini yozishdir. Bu qoidalar hukmdorlar kelajakda qanday tanlanishi kerakligini ko’rsatdi. Ushbu qoidalar, shuningdek, saylangan hukumatlar nima qilish qobiliyatiga ega va nima qila olmaydigan narsalarni aniqlaydi. Va nihoyat, ushbu qoidalar fuqaroning huquqlarini hal qiladi. Ushbu qoidalar faqat g’olib ularni osongina o’zgartira olmasa, faqat ishlaydi. Bu Janubiy Afrikaliklar shunday qilishdi. Ular ba’zi asosiy qoidalarga rozi bo’lishdi. Shuningdek, ular ushbu qoidalar eng oliy bo’lishiga rozi bo’lishdi, chunki hech bir hukumat bularni e’tiborsiz qoldirmaydi. Ushbu asosiy qoidalar to’plami Konstitutsiya deb ataladi.
Konstitutsiya qilish Janubiy Afrikaga xos emas. Har bir mamlakatda turli odamlar mavjud. Ularning munosabatlari oqlar va Janubiy Afrikada qora tanlilar orasida yomon bo’lmasligi mumkin. Ammo butun dunyo bo’ylab odamlar fikr va manfaatlar haqida farq qiladi. Demak, demokratik yoki yo’qmi, aksariyat davlatlar ushbu asosiy qoidalarga ega bo’lishlari kerak. Bu nafaqat hukumatlarga tegishli. Har qanday birlashma uning konstitutsiyasini olishi kerak. Bu sizning mintaqangizdagi klub, kooperativ jamiyat yoki siyosiy partiya bo’lishi mumkin, ularning barchasi konstitutsiyaga muhtoj.
Shunday qilib, mamlakat Konstitutsiyasi – bu mamlakatda yashovchi barcha odamlar tomonidan qabul qilingan yozma qoidalar. Konstitutsiya – bu Oliy qonun (fuqarolar deb ataladigan) va odamlar va hukumat o’rtasidagi munosabatlar. Konstitutsiya ko’p narsalar:
• Avvaliga, u turli xil odamlar birgalikda yashash uchun zarur bo’lgan ishonch va muvofiqlashtirish darajasini yaratadi:
Ikkinchidan, bu hukumat qanday tashkil etishini belgilaydi, ularda kim qaror qabul qilish huquqiga ega bo’ladi;
Uchinchidan, u hukumatning vakolatlari cheklanadi va fuqarolarning huquqlari nima ekanligini aytadi; va
To’rtinchidan, bu xalqning yaxshi jamiyatni yaratish haqidagi intilishlarini ifodalaydi.
Konstitutsiyalar o’tkazadigan barcha mamlakatlar, albatta demokratik emas. Ammo demokratik demokratik davlat konstitutsiya bo’lib o’tadi. Mustaqillik urushi buyuk Buyuk Britaniyaga qarshi bo’lgandan so’ng, amerikaliklar o’zlarini konstitutsiya qilishdi. Inqilobdan keyin frantsuzlar demokratik konstitutsiyani ma’qulladilar. O’shandan beri bu barcha demokratlardagi konstitutsiyaga ega bo’lish amaliyotiga aylandi.
Language: Uzbek