Se pou nou retounen, yon sèl tan final, nan istwa a nan memorandòm biwo ke nou te kòmanse avèk yo. Fwa sa a, kite nou pa sonje istwa a, men imajine ki jan diferan istwa a te kapab. Sonje byen, istwa a rive nan yon fen satisfezan paske Tribinal Siprèm lan te bay yon vèdik ki te aksepte pa tout moun. Imajine sa ki ta rive nan sitiyasyon sa yo:
• Si pa te gen anyen tankou yon Tribinal Siprèm nan peyi a.
• Menm si te gen yon Tribinal Siprèm, si li pa te gen okenn pouvwa pou jije aksyon gouvènman an.
• Menm si li te gen pouvwa a, si pa gen moun ki fè konfyans Tribinal Siprèm lan bay yon vèdik ki jis.
• Menm si li te bay yon jijman ki jis, si moun ki fè apèl kont lòd gouvènman an pa aksepte jijman an.
Se poutèt sa yon sistèm jidisyè endepandan ak pwisan konsidere kòm esansyèl pou demokrasi. Tout tribinal yo nan diferan nivo nan yon peyi mete ansanm yo rele yo sistèm jidisyè a. Jidisyè Endyen an konsiste de yon Tribinal Siprèm pou tout nasyon an, tribinal segondè nan eta yo, tribinal distri yo ak tribinal yo nan nivo lokal yo. Peyi Zend gen yon sistèm jidisyè entegre. Sa vle di Tribinal Siprèm lan kontwole administrasyon jidisyè a nan peyi a. Desizyon li yo obligatwa sou tout lòt tribinal nan peyi a. Li ka pran nenpòt diskisyon
• Ant sitwayen nan peyi a;
• ant sitwayen yo ak gouvènman an;
• Ant de oswa plis gouvènman eta; ak
• Ant gouvènman nan nivo sendika ak eta a.
Li se tribinal ki pi wo nan apèl nan ka sivil ak kriminèl. Li ka tande apèl kont desizyon yo nan tribinal yo segondè.
Endepandans sistèm jidisyè a vle di ke li pa anba kontwòl lejislati a oswa egzekitif la. Jij yo pa aji sou direksyon gouvènman an oswa dapre volonte pati a nan pouvwa. Se poutèt sa tout demokrasi modèn yo gen tribinal ki endepandan de lejislati a ak egzekitif la. Peyi Zend te reyalize sa. Jij yo nan Tribinal Siprèm lan ak tribinal yo segondè yo nonmen pa Prezidan an sou konsèy nan Premye Minis la ak an konsiltasyon ak Jistis la Chèf nan Tribinal Siprèm lan. Nan pratik li kounye a vle di ke jij yo granmoun aje nan Tribinal Siprèm lan chwazi nouvo jij yo nan Tribinal Siprèm lan ak tribinal yo segondè. Gen anpil ti dimansyon pou entèferans pa egzekitif politik la. Anjeneral, ansyen jij Tribinal Siprèm lan te nonmen jistis chèf la. Yon fwa ke yon moun nonmen kòm jij nan Tribinal Siprèm lan oswa Tribinal la segondè li se prèske enposib yo retire l ‘oswa li soti nan pozisyon sa a. Li difisil tankou retire Prezidan an nan peyi Zend. Yon jij ka retire sèlman pa yon mouvman deklare prezidan pase separeman pa de tyè manm nan de kay yo nan palman an. Li pa janm rive nan istwa demokrasi Endyen an.
Jidisyè a nan peyi Zend tou se youn nan pi pwisan nan mond lan. Tribinal Siprèm lan ak tribinal segondè yo gen pouvwa pou entèprete konstitisyon peyi a. Yo ka deklare envalid nenpòt lwa nan lejislati a oswa aksyon yo nan egzekitif la, si wi ou non nan nivo a sendika oswa nan nivo eta a, si yo jwenn tankou yon lwa oswa aksyon se kont Konstitisyon an. Se konsa, yo ka detèmine validite konstitisyonèl la nan nenpòt ki lejislasyon oswa aksyon nan egzekitif la nan peyi a, lè li se defye devan yo. Sa a se ke yo rekonèt kòm Revizyon Jidisyè a. Tribinal Siprèm lan nan peyi Zend te tou te deside ke nwayo a oswa prensip debaz nan Konstitisyon an pa ka chanje pa palman an.
Pouvwa yo ak endepandans la nan Jidisyè Endyen an pèmèt li aji kòm gadyen legal la nan dwa fondamantal yo. Nou pral wè nan chapit ki vin apre a ke sitwayen yo gen dwa apwoche tribinal yo pou yo chèche remèd nan ka ta gen nenpòt vyolasyon dwa yo. Nan dènye ane yo, tribinal yo te bay plizyè jijman ak direktiv pou pwoteje enterè piblik ak dwa moun. Nenpòt moun ka apwoche tribinal yo si enterè piblik la blese pa aksyon yo nan gouvènman an. Yo rele sa litij enterè piblik. Tribinal yo entèvni pou anpeche move itilizasyon pouvwa gouvènman an pou pran desizyon. Yo tcheke néglace sou pati nan ofisyèl piblik yo. Se poutèt sa sistèm jidisyè a jwi yon wo nivo de konfyans nan mitan pèp la.
Language: Haitian