Gelek dîrokzan arguote ku çanda çapkirinê şertên ku Revolutionoreşa Frensî qewimî afirand. Ma em dikarin têkiliyek wusa çêbikin?
Sê celeb arguman bi gelemperî têne pêşandin.
Pêşîn: ramanên populer ên ramanên ronahîkirinê çap bikin. Bi kolektîf, nivîsên wan şîroveyek krîtîk li ser kevneşopî, superstion û despotîzm peyda kirin. Wan ji bo serweriya sedemê ji bilî xwerû argot kir û xwestin ku her tişt bi serlêdana sedem û rasyonalîzmê were darizandin. Wan êrîşî desthilata pîroz a civîna dêrê û hêza despotî ya dewletê, bi vî rengî rewa ya fermana civakî li ser bingeha kevneşopiyê hilweşînin. Nivîsarên Voltaire û Rousseau bi berfirehî hate xwendin; Those yên ku van pirtûkan dixwînin cîhan bi çavên nû, çavên ku pirskirin, krîtîk û raxistî bûn.
Duyemîn: çapkirin çandek nû ya diyalog û nîqaşê çêkir. Hemî nirx, norm û saziyan ji nû ve hatin nirxandin û nîqaş kirin ji hêla gelemperî ve ku ji hêza sedemê haydar bû û pêdivî ye ku hewceyê ramanên heyî û baweriyên heyî nas bike. Di nav vê çanda giştî de, ramanên nû yên şoreşa civakî hatin,
Sêyemîn: Ji hêla 1780-an ve li ser edebiyatek ku rahijand û bi moralê xwe rexne kir û rexne kir. Di pêvajoyê de, ew pirsên li ser fermana civakî ya heyî bilind kir. Karîkatur û karîkaturên bi gelemperî têne pêşniyar kirin ku dema ku mirovên hevbeş di nav tengasiyên giran de ne tenê di kêfxweşiya xwe de ne. Vê edebiyatê li jêrzemînê dorpêç kir û rê li ber mezinbûna hestên dijminane yên li dijî yekparêziyê kir.
Em çawa li van argumanan mêze dikin? Dibe ku guman tune ku çapê belavkirina ramanan dike. Lê divê em ji bîr mekin ku mirov tenê yek celeb edebiyat nexwendiye. Heke ew ramanên voltaire û Rousseau dixwînin, ew jî li ser propagandaya yekşî û dêrê hatin eşkere kirin. Ew ji hêla her tiştê ku wan dixwînin an jî dîtine, rasterast bandor bûn. Wan hin ramanan qebûl kirin û yên din red kirin. Wan tiştên xwe bi awayê xwe şîrove kirin. Print rasterast hişên xwe çênebû, lê ew ji ciyawaziya ramanê re fikirî.
Language: Kurdish (Kurmanji)