Kua panuihia e koe mo nga ahuatanga o te kawanatanga. I runga i to maaramatanga ki te manapori inaianei, e whakahua ana i etahi tauira tuhi i etahi ahuatanga noa o:
■ Nga kawanatanga Manapori
■ Nga kawanatanga kore-manapori
He aha te whakatau a te manapori?
I mua i te haere ake tatou, me tuhi tuatahi tatou ki te koa. Kaore ia e pai ana ki tenei huarahi ki te tautuhi i te manapori me te hiahia ki te patai i etahi patai taketake. Ko tana kaiako a Matilda Lyngdoh e whakautu ana i ana patai, i te mea ka uru atu etahi atu o nga akomanga ki te korerorero:
Merry: Ma’am, Kaore au e pai ki tenei whakaaro. Tuatahi ka whai waahi taatau ki te whakawhiti korero mo te manapori a ka hiahia matou ki te rapu i te tikanga o te manapori. Ko taku tikanga kia kaua e uru atu taatau ki tetahi atu huarahi? Kaore ranei te tikanga i puta tuatahi me te tauira?
Lyngdoh Madam: Ka taea e au te kite i to waahi. Engari ehara tera i te take e whai take ai tatou i nga ra katoa. Ka whakamahia e matou nga kupu penei i te pene, te ua, te aroha ranei. Kei te tatari matou kia whai whakamaarama mo enei kupu i mua i te whakamahi i a raatau? Haere mai ki te whakaaro, kei te maarama taatau korero mo enei kupu? Ma te whakamahi i tetahi kupu e maarama ana tatou ki tona tikanga.
Merry: engari he aha tatou e hiahia ai ki nga whakamaarama katoa?
Lyngdoh Madam: Kei te hiahia maatau anake te whakamaarama i te wa e kitea ana e matou he uaua ki te whakamahi i tetahi kupu. Kei te hiahia maatau ki te whakamaarama i te ua anake ka hiahia tatou ki te wehe i te reira, mea atu, Drizzle, Cloudburst ranei. He rite ano te pono mo te manapori. Kei te hiahia maatau ki te whakamaarama noa na te mea ka whakamahia e te tangata mo nga kaupapa rereke, na te mea he rereke nga ahuatanga o nga kao e kiia ana ko te manapori.
Ribiang: Engari he aha tatou e hiahia ai ki te mahi i runga i te whakahoutanga? Ko te ra i kii ai koe ki a Aperahama Lincoln ki a maatau: “Ko te manapori te kawanatanga o te iwi, na te iwi me te iwi”. I roto i te Meghalaya ka whakakotahi tatou. E manakohia ana e te katoa. No te aha tatou e nehenehe ai e taui i taua?
Lyngdoh Madam: Kaore au e kii ana me huri e tatou. Ka kitea ano e ahau tenei whakamāramatanga tino ataahua. Engari kaore matou e mohio mena koinei te huarahi pai rawa atu mo te whakatau mena ka whakaaro tatou ki a tatou ano. Eiaha tatou e farii i te tahi mea noa na te mea e itehia te reira, no te mea ua farii te katoa i te reira.
Yolanda: Ma’am, ka taea e au te kii i tetahi mea? Kaore e hiahiatia ana e matou te rapu i tetahi whakamaaramatanga. I panui ahau ki tetahi waahi e puta mai ana te kupu mana mo te kupu Kariki ‘devokratia’. I roto i te Kariki ‘demos’ te tikanga o te iwi me te ‘Kratia’ te tikanga. Na ko te manapori te rangatiratanga e te iwi. Koinei te tikanga tika. Kei hea te hiahia ki te tautohetohe?
Lyngdoh Madam: He tino pai ano hoki te whakaaro mo tenei take. Ka kii noa ahau kaore tenei i te mahi i nga wa katoa. Kaore ano te kupu e noho ki tona timatanga. Whakaaro noa ki nga rorohiko. I te tuatahi i whakamahia ratou mo te whakahiato, ara ki te kii he tātai, he tino uaua rawa atu. Ko enei te tatauranga kaha. Engari i nga ra e ruarua ana te whakamahi i nga rorohiko mo nga moni taapiri. Ka whakamahi ratou hei tuhi, hei hoahoa mo te whakarongo ki te puoro me te matakitaki i nga kiriata. Ko nga kupu ka noho tonu engari ka taea e ratau te whakarereke me te waa. I roto i taua keehi kaore i tino whai hua ki te tirotiro i nga takenga mai o te kupu.
Merry: Ma’am, na reira ko te mea e kii ana koe kaore he pokatata ki o tatou whakaaro mo te whakaaro. Me whai whakaaro tatou mo tona tikanga me te whakawhanake i te whakamāramatanga.
Lyngdoh Madam: I tika koe ki ahau. Kia eke tatou ki tenei wa.
Language: Māori